Het gedicht

De zweep en ketting kunnen niet opzij worden gelegd.
Anders kan de os weer gaan dwalen in de modderige moerassen.
Maar train je het dier geduldig om je te leren vertrouwen,
dan wordt het zachtaardig en stapt het onbekommerd.
Volgt het uit eigen beweging de weg die jij gaat.


Groot geloof, grote twijfel, grote inzet
Groot geloof, grote twijfel, grote inzet kun je beschouwen als de heilige triade van zen. Het zijn. De drie vereisten die aan elke serieuze zenbeoefening vooraf gaan. Ze zijn ook instrumenteel voor het uiteindelijke ontdekken van onze ontwaakte geest.

Twijfel is wat de arme acteur van Shakespeares Macbeth het podium op en af jaagt. Kan het zijn dat wat ik altijd als vanzelfsprekend heb aangenomen, compleet illusoir is? Kan het dat ik altijd, elke seconde opnieuw, iets verdedig dat nooit bestaan heeft en geen enkele vastigheid heeft? Het ego is grotendeels de som van de beveiligingsmechanismen die ons moeten beschermen tegen de stormen van het leven, tegen de aanspraken van anderen. Omdat we een vermoeden hebben van de uiteindelijke onverdedigbaarheid van een afzonderlijk, afgescheiden ik knaagt de twijfel. Vaak is twijfel weerstand, weerstand tegen het leven zoals het op ons afkomt. Maar grote twijfel is tegelijk ook een instrument van bevrijding. Grote twijfel is ook de uitdrukking van niet-weten, van daarin thuis te komen, van vrede te hebben met het niet te weten, vrede met het ook nooit te kunnen weten.

Groot geloof is de motor om het vol te houden. Er zijn geen wegwijzers op deze weg, er is geen finale meet getrokken die we kunnen overschrijden of waaraan we onze vooruitgang zouden kunnen afmeten. We gaan door op deze weg, in het groot geloof dat we ons overgeven aan het leven, in de stellige zekerheid dat de genade groter is, oneindig veel groter dan al onze bemoeienissen, dan ons steriele ik-gedreven streven.
Geloof is overgave, geloof is loslaten in de stellige zekerheid dat mijn vallen gedragen is, dat ik zelfs niet zal vallen maar integendeel vliegen in overgave aan het leven. Van de Maagd Maria wordt gezegd dat zijn vol van Genade is: wanneer de engel haar verzekert dat zij de moeder Gods zal worden, zal zij menselijkerwijs de grootste twijfels gehad hebben maar toch zegt zij: mij geschiede naar Uw Woord. Genade om niets gegeven. Hoe had dit gewone boerenmeisje uit het huis van David de wijsheid van het leven op eigen kracht moeten achterhalen? Maar uit het grote geloof van niet-weten, uit de wijsheid voorbij elke conventionele wijsheid geeft zij zich over aan het leven, een harde weg weliswaar die haar tot onder het kruis zal brengen.

De vereiste van grote inzet vereist geen verdere uitleg. Maar het vereist immers grote inzet om keer op keer de os los te rukken uit de zoete grassen die het dier verleiden. Het vergt grote inzet om keer op keer terug te keren naar de aandacht, naar het spiegelbewustzijn dat opmerkt maar niet discussieert, dat geen keuzes maakt, die het leven laat zijn zoals het op ons afkomt. Het vergt grote inzet om elke adem opnieuw de eerste te laten zijn, nooit eerder geweest en nooit meer te herhalen. Het vereist grote inzet om elke meditatie aan te vangen met de geest van de beginner die niet weet. Dit vijfde plaatje laat evenwel al een andere, minder wilsgedrevene kant van de meditatie zien. Naarmate de plaatjes vorderen is er steeds minder persoonlijke inzet vereist maar onderhoudt de meditatie op zichzelf reeds de noodzakelijke dynamiek. Het gedicht van plaatje 4 was nog één en al wilskracht inspanning. Met geweld wordt de neus van de os losgetrokken uit de geurige kruiden waaraan hij zich te goed doet:

Met buitengewone krachtsinspanning grijp je de os.
Maar zijn wil is sterk en zijn lijf en en al vastberadenheid.
Soms loopt hij hoog in de bergen in,
andere keren verdwijnt hij in de mist.

Maar het gedicht bij dit vijfde plaatje heeft het al over geduld en vertrouwen die resulteren in zachtaardigheid en onbekommerdheid. En laat dit nu net de dynamiek van de zinbeoefening zijn die begint bij het wilskrachtige tellen van en blijven bij de adem tot het vertrouwvolle zitten in meditatie zonder ook maar iets bijzonders (shikantaza). Nogmaals: het parcours van de meditatie gaat van veel eigen inspanning en waakzaamheid naar overgave en vertrouwen:

• adem tellen van 1-10
• adem tellen: 1
• volgen van de ademhaling maar zonder begeleidend tellen
• koan studie of shikantaza, enkel maar zo zitten in zazen
• shikantaza

• Het is Objectloos en hanteert geen beelden of thema's;
• Het gebruikt geen interne of externe hulpmiddelen
• Het is niet geconcentreerd/gebun,deld maar is integendeel open en gedecentreerd
• Het resulteert in een verhoogd, aanhoudend totaalbewustzijn van zelf en wereld

• zij geen specifieke verwezenlijking nastreeft;
• zij geen verlichting nastreeft of werkt naar buitengewone ervaringen of speciale krachten toe;
• zij niet-teleologisch is door te zoeken naar een doeleinde áchter de dingen en gewoon alledaags is;

• Oprechte toewijding;
• Vastberadenheid;
• Groot gevoel van urgentie

• Zenleraar Taigen Dan Leighton noemt het: 'panoramische aandacht voor alle talrijke verschijnselen die zich voordoen in de huidige ervaring' en 'volledig ontspannen gewaarwording'.
• Zenmeester Yasutani spreekt van 'alertheid', de dynamische activiteit van volledig aanwezig te zijn’
• De filosoof Alan Watts : 'Het is geen "concentratie" in de gebruikelijke zin van het beperken van de aandacht tot één enkel zintuiglijk object, zoals een lichtpunt of je neuspunt. Het is simpelweg een rustig gewaar zijn, quiet awareness of whatever happens , zonder commentaar, van wat er ook maar hier en nu is.'
• Zenmeester Maezumi: 'We uiten onze dankbaarheid voor onszelf en voor alles, niet als twee afzonderlijke dingen, maar beide als één leven. Vergeet alsjeblieft niet dat je leven zelf de praktijk is. Oefenen is niets anders dan je leven. Leef elk moment als de manifestatie van de koan, ongeacht hoe het het ene moment na het andere gaat, niet oordelend volgens je ideeën.'