Onderstaande teksten komen uit verschillende bronnen van diverse auteurs, met voornamelijk Nico Tydeman als prominent vertolker. Ze zijn mij in de loop van de jaren een bron van inspiratie geweest. Helaas ben ik toen (en nu dus ook) de bronvermelding kwijtgeraakt wegens vergeten, niet belangrijk genoeg geacht en uitsluitend bedoeld voor persoonlijk gebruik. Hopelijk zijn ze voor de lezer net zo inspirerend als voor mij … ook zonder bronvermelding.
Naast éénpuntig gericht zitten, dat geconcentreerd is op ‘iets’, is er ook manier van zazen beoefening waarbij geen enkel focuspunt wordt gebruikt.
Behalve het aannemen van de fysieke vorm is er geen voornemen om iets bepaalds te doen. Je kunt spreken van een open concentratie op alles wat voorbijkomt.
Er is slechts openheid voor wat verschijnt. En er verschijnt altijd iets, een gedachte, een herinnering, een verwachting. Er vindt geen selectie plaats: alles is welkom. Het maakt ook niet uit of ik het aangenaam of onaangenaam vind, ook niet of het belangrijk of banaal is. Er wordt niets gestimuleerd, noch tegengehouden.
Hier wordt de geest toegelaten om de geest te laten doen wat hij kennelijk wil doen. Maar hoe weet ik wat de geest wil doen? Dat weet ik niet. Maar ik kan de geest laten gebeuren. Ik weet niet of het initiatief bij mij ligt of ergens anders. De werkzaamheid van de geest vindt plaats en degene die in zazen zit is niet een waarnemer of een getuige, maar iemand die samenvalt met het gebeuren van de geest.
Als er gedachten zijn komt dat niet omdat ik deze gedachten denk, maar Het denkt deze gedachten, waarbij er geen verschil is tussen ik en Het. Of beter, waarvan ik het verschil tussen ik en Het niet kan vinden. Daar hoef ik mij dus geen zorgen over te maken.
Alles wat tijdens zazen verschijnt, waait als het ware vrij en ongestoord door het stilzittende lichaam heen. Er is geen belemmering. En er zijn geen criteria, noch zijn er foute of goede gedachten. Er is geen afdwalen. Zittend op deze wijze, met een krachtig en onbeweeglijk lichaam, hoef je nergens heen. Zazen brengt je hoogstens waar je al bent. Wat verschijnt of wat gebeurt, dat is het, ongeacht of we het waarderen of er een hekel aan hebben of dat het ons koud laat.
Wil de geest piekeren, zich zorgen maken, dromen over een toekomst of huiveren over het verleden, hier kan dit alles plaats vinden. Het kan hier zijn gang gaan, want nogmaals er is geen onderscheid tussen ik en dit Het, dat zo vrij en vrank aan het werk is. Oftewel: ik weet niet wie hier wat doet.
Zit met een vertrouwen en in het geloof dat het zitten zelf de vervulling is van het zitten, zonder dat er één druppel ontbreekt, niet één ding om toe te voegen, geen ander ding om te doen, geen andere plek om naartoe te gaan in het hele universum. Alleen dit moment van het zitten zelf, enkel deze plek van het zitten zelf.
Indien niet nu, wanneer dan? Indien niet hier, waar dan?
We zeggen dat het zitten zelf het zitten van de Boeddha is, en dat de hele wereld zit mee in ons zitten. Zitten – zoals het is – is het bloeien van al het leven. Het is het tegengif tegen onze eindeloze menselijke behoefte om toe te voegen, te verwijderen, te repareren, te veranderen, te doen, ergens te komen en een beloning te krijgen. Maar dit vrij zijn van het bodemloze niet te stillen verlangen naar beloning, verwezenlijking, verandering en de behoefte om ergens aan te komen, is een grootse beloning en een wonderbaarlijke verandering die op deze manier wordt bereikt, met in elke stap besloten het aankomen op onze bestemming.
Zazen is goed, zelfs als het slecht is. We laten gedachten gaan, we grijpen ons niet vast. We doen een stap terug van het aanwakkeren en wentelen in emoties. We vertrouwen er echter ook op dat shikantaza net als het weer is - soms helder en open, soms bewolkt of ronduit stormachtig.
Maar zelfs op stormachtige of bewolkte dagen hebben we een diep vertrouwen dat de zon en de onebgrensde blauwe lucht nog steeds aanwezig zijn en schijnen, zichtbaar of onzichtbaar. Denk niet dat zazen alleen "goed en juist" is als het goed, kalm, vredig en juist voelt. Het is "goed en juist", zelfs op die dagen dat het fout gaat. Dan zal het licht misschien zelfs uit de donkere of regenachtige wolken tevoorschijn komen, die op de een of andere manier doorschijnend worden. De volgende dag is de lucht misschien weer helder en open zonder een wolkje. Dan verandert het weer misschien de volgende dag weer, maar de lucht en de zon zijn er altijd, elke dag aanwezig.
Wees niet gehecht aan plezier, kalmte, gelukzaligheid, stilte of vrede, want ze komen en gaan. Eis ze niet, dwing ze niet af. Dit besef is ware vrede die schijnt in het hart van al het lawaai en de rampspoed van de wereld – het stille punt in het centrum van al het komen en gaan. Of zoals de dichter T.S. Eliot het uitdrukte in zijn Four Quartets:
Op het stille punt van de draaiende wereld.
Noch vlees, noch vleesloos;
Noch van, noch naar;
op het stille punt, daar is de dans.
Het is geen stilstand maar ook geen beweging.
En noem het geen vast punt, waar verleden en toekomst worden verzameld.
Noch beweging daarvan weg noch daar naartoe. Geen stijgen noch dalen.
Behalve het punt, het stille punt,
zou er geen dans zijn,
en er is alleen de dans.
Ik kan alleen maar zeggen: daar zijn we geweest, maar ik kan niet zeggen waar.
En ik kan niet zeggen hoe lang dat is
om het in de tijd te plaatsen.
Als je zit, laat dan radicaal alle gedachten varen aan evaluaties, gedachten over jezelf, over je meditatie; over je vooruitgang en dat "meer tijd beter is" vallen. Integendeel, zazen is altijd goed. Er valt niets te meten en elke seconde zazen is oneindig en tijdloos.
Laat gedachten gewoon gaan, zonder vast te grijpen, zet andere oordelen, maatregelen en overwegingen opzij en weet dat zazen altijd compleet is. Zazen gaat alle maat en tijd te boven, en precies daarom zitten we nog steeds elke dag voor een bepaalde tijd (geen paradox voor zenmensen).
Leer dat je je ego kunt doorzien en loslaten, grondig en volledig, en een werkelijkheid kunt ervaren die vrij is van een individueel ego, vrij van een zelfgevoel dat afgescheiden is.
Ga verder dan alle wrijvingen en angsten die een gescheiden zelf tussen onze oren creëert wanneer het al de andere, schijnbaar gescheiden zelven van de wereld tegenkomt, of iets verlangt, of vreest voor zijn eigen niet-bestaan. Het klinkt vreemd maar je kunt dit grondig en volledig ervaren, terwijl je tegelijk een menselijk ego behoudt dat je sowieso nodig hebt om van dag tot dag te leven.
Het resultaat is immers niet een of ander nihilistisch niets, geen verlies aan levend zijn, maar een heelheid, een volheid en een stroming die in en door alle afzonderlijke dingen heen stroomt.
We leren balans te houden in het zelf dat overblijft. We worden minder een gevangene van het duwen en trekken van onze verlangens, driften, overtollige emoties en destructieve gedachten, zodat onze gedachten gematigd en evenwichtig zijn, als een os die goed getemd is.
We kunnen dit alles tegelijk doen, alsof we de wereld ontmoeten door de ogen wijd geopend die, allebei open, perspectief en helderheid geven. We worden een gematigd zelf dat wel degelijk picks and chooses, maar tegelijkertijd ook een niet-zelf
Zazen is het kruisen van de benen, rechtop zitten, ademen en gedachten elke dag een tijdje loslaten, en toch is dat alleen niet het begin of het einde van zazen, verder gaan maar geen plek om naartoe te gaan, verder gaan en geen twee keer hetzelfde ... Shikantaza.
Leer Mevlana Jalaludinn Rumi (1207-1273)
In het binnenste van deze Liefde,
Sterf.
Jouw weg begint aan de overzijde.
Word de Hemel.
Richt je hakbijl op de gevangeniswand.
Ontkom!
Treed binnen in het VRIJE, zoals iemand
die plots in Kleur geboren wordt.
Doe het nu.
Je bent door dichte wolken omhuld.
Sluip ongezien eruit, zijdelings.
Sterf en wees stil.
Stilte is het zekerste teken
dat je gestorven bent.
Je oude leven was een koortsachtige vlucht
voor de Stilte.
De sprakeloze volle maan
komt nu inderdaad tevoorschijn.
Eb • Maria Vasalis
Ik trek mij terug en wacht
Dit is de tijd die niet verloren gaat:
iedere minuut zet zich in toekomst om.
Ik ben een oceaan van wachten
waterdun omhuld door het ogenblik.
Zuigende eb van het gemoed,
dat de minuten trekt en dat de vloed
diep in zijn duisternis bereidt.